• 3601 Wejścia
• 751 Pobrań

Najstarszym cmentarzem miasta o wielowiekowej tradycji, jakim jest Pasym, był zapewne cmentarz związany z kościołem parafialnym z 4 ćw. XIV w. Cmentarz ewangelicko – augsburski przy skrzyżowaniu ul. Tartacznej i ul. Tadeusz Kościuszki, na której znajduje się kaplica grobowa rodziny Rutkowskich, pierwotnie znajdował się poza murami miasta i był pierwszym samodzielnym cmentarzem Pasymia. Jego powstanie, datuje się na I poł. XVIII w. Istnienie tego cmentarza potwierdza plan geometry M. Garlinga z 1751 r. Datowanie samej kaplicy na 1856 rok możliwe jest dzięki inskrypcjom fundacyjnym na tablicach umieszczonych na zabytku. Nie ma informacji na temat autora kaplicy, brakuje również bardziej szczegółowych informacji o jej fundatorze i osobach w niej pochowanych. W związku z brakiem materiałów archiwalnych trudno jest określić również kiedy, sam cmentarz przestał być czynny. Można założyć, że chowano tu zmarłych do końca XIX w., do czasu powstania nowego cmentarza przy ul. Jana Pawła II. 25.07.1970 r. cmentarz został ostatecznie zamknięty Uchwałą Naczelnika Gminy, w 1984 r. został objęty ochroną wpisem w Dzienniku Urzędowym Wojewódzkiej Rady Narodowej, a w 2007 r. wraz z kaplicą został wpisany do rejestru zabytków. Kaplica popada w ruinę. W latach 80-tych XX w. staraniem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zabezpieczono obiekt przed dewastacją i Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej w Szczytnie zabezpieczyło kaplicę, przez zabicie deskami otworów okiennych i drzwiowych, uszczelnienie pokrycia dachu i wykonanie przemurowania zniszczonych fragmentów murów, głównie elewacji frontowej. Władze Urzędu Gminy Pasym, starają się zabezpieczać kaplicę przed dostępem osób niepowołanych – dodano m. in. drewniane ogrodzenie wokół kaplicy.

Kaplica zlokalizowana jest w zachodniej części cmentarza ewangelicko-augsburskiego. Nieorientowana.

Materiał, konstrukcja, technika: ściany z cegły na zaprawie wapiennej i cementowo-wapiennej w wątku krzyżowym na cokole z kamienia granitowego, pierwotnie obustronnie tynkowane. Fasada wschodnia jednoosiowa, posiada centralny otwór drzwiowy w kształcie prostokąta zakończony łukiem pełnym, współcześnie częściowo zaślepiony poprzecznymi deskami. Ściany północna i południowa trójosiowe, z otworami okiennymi sięgającymi 3/5 wysokości w kształcie prostokątów od góry zakończonych łukami pełnymi. Zarówno krypta jak i część nadziemna przesklepione kolebą. Kaplica posiada współczesny drewniany dach, pokryty papą, który pełni funkcje ochronne. Schody zewnętrzne kamienno – ceglane ułożone na gruncie.

Rzut: prostokątny o wymiarach 5,72 m na 6,21 m.

Bryła: zwarta; 1 kondygnacja z podpiwniczeniem oraz dwuspadowym dachem o małym kącie nachylenia połaci dachowych, 4 narożne pilastry oraz pseudoryzalit z wejściem na środkowej osi fasady.

Elewacje: Ceglane, dawniej tynkowane z nałożonym boniowaniem. Fasada ukształtowana została na wzór antycznego portyku wtopionego w lico muru, gdzie narożne pilastry nawiązują do stylu toskańskiego, pomiędzy nimi na osi fasady w pseudoryzalicie półkoliście zamknięty otwór wejściowy, do którego prowadzą ułożone na gruncie kamienne stopnie. Narożne pilastry dźwigają belkowanie z ornamentem kostkowym w górnej części fryzu, które oplata całość bryły. W tympanonie frontowej ściany znajduje się płyta z piaskowca w kształcie trapezu z inskrypcją wykonaną w języku niemieckim:

„Erbbegräbniss der Koenigl. Pr. Postexpediteur Samuel Und Eva geb. Biendara Rutkowskischen Eheleute Gestiftet im Jahre der schweren Heimsuchung 1856 Durch den hinterbliebenen Gatten”.

(Tłumaczenie: "Miejsce spoczynku pruskiego ekspedytora królewskiego Samuela i Ewy z domu Biendara, małżonków Rutkowskich ufundowane w roku ciężkich cierpień przez ocalałego męża.")

Elewacje wschodnia i zachodnia, tak jak fasada, na cokole z kamienia polnego, ujęte w narożnikach pilastrami. Trzyosiowe z zamkniętymi półkoliście oknami. W elewacji północnej, ujętej w narożnikach pilastrami, wspierającymi belkowanie, na osi, na około 2/3 wysokości wmurowane prostokątne epitafium z piaskowca w tynkowanej opasce, z napisem:

Eva Rutkowski C. Samuel
geb. Biendara Rutkowski
geb. 11 Juni 1810 geb. 24. Febr. 1806
gest. 21 Febr. 1856 gest.

Hier ruh ich in dem Nimmer werd ich
Stillen Kämmerlein dich vergessen
Und wünsche bald mit Und mit Freuden
dir vereint zu sein. folgen dir.

(Tłumaczenie:
Tutaj spoczywam Nigdy nie przyjdzie mi,
w cichej izdebce Cię zapomnieć
i pragnę wkrótce i z przyjemnością
wespół z Tobą być. za Tobą pójdę.)

Wnętrze: krypta w piwnicy, nad nią pomieszczenie na parterze.

Wyposażenie: nie zachowane.
Instalacje: brak.

Stan zachowania: Ogólny stan zachowania obiektu jest bardzo zły. Znaczne są ubytki w substancji zabytkowej, zarówno w partii cokołowej, jak i w części kondygnacyjnej. Liczne późniejsze uzupełnienia, wykonane z cegły i pustaków. Mury spękane (fasada zakotwiona, w złym stanie), zaprawa wapienna zwietrzała, duże ubytki. Podobnie w przypadku tynków. W niektórych częściach budynku zachowane relikty dawnych dekoracji – gzymsu wieńczącego na kształt belkowania, gzymsów rozdzielających, boniowania. Ściany pokryte graffiti i wyrytymi w tynku i cegłach napisami. Sklepienia beczkowe zachowane w złym stanie – wschodnia część sklepienia krypty zawalona, w sklepieniu parteru duża dziura we fragmencie zachodnim. Krypta zdewastowana. Otwory okienne zachowane w złym stanie, ubytki w cegle sięgają dwukrotnie pod poziom pierwotnych ław okiennych. Braki klińców w podłuczach. Ściany w partii krypty smołowane pod sklepienia. Powyżej wilgoć i zielone wykwity. W ścianie północnej tablica kommemoratywna w dobrym stanie, brak dekoracyjnych guzów, po których pozostały ślady. Tablica erekcyjna w tympanonie fasady w dobrym stanie. Ościeże portalu zabite deskami. Wokół otworów okiennych widoczne w ścianach otwory po gwoździach (wcześniej również te otwory zasłonięte deskami). Drewniane ogrodzenie dookoła obiektu.

Obiekt został zdigitalizowany podczas realizacji projektu "Ewidentnie ważne. Dokumentacja cmentarza i kaplicy w Pasymiu". Dofinansowano w ramach programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa – Wspólnie dla dziedzictwa. Wzięło w nim udział 13 wolontariuszy, którzy pracowali nad opisem kaplicy oraz współtworzyli dokumentację cyfrową obiektu: Paulina Kulesza, Dagmara Król, Zuzanna Jakubowska, Mateusz Osiadacz, Justyna Sobotka, Anna Majewska, Marta Liszewska, Karolina Kolaska, Kinga Alina Langowska, Anna Wojszel, Maciej Żmuda, Weronika Przygocka, Arkadiusz Młyńczak.
Foto główne: Mateusz Osiadacz.

Prawa do wizerunku cyfrowego: CC BY 1.0 https://creativecommons.org/licenses/by/1.0/deed.pl