• 5650 Wejścia

"Żuławy, kraina tysiąca wiatraków" takie sformułowanie jeszcze 100 lat temu mogłoby służyć za jedno z haseł reklamowych tego ciekawego pod względem kulturowym regionu. Nie sposób bowiem było sobie wyobrazić żuławskie miejscowości bez co najmniej jednego wiatraka przemiałowego, czy też odwadniającego. Pierwsze z nich zaczęły się pojawiać wraz z obecnością na tych terenach Zakonu krzyżackiego. Początkowo służyły głównie do przemiału zboża, jednakże z biegiem lat zaczęto je również używać do melioracji podmokłych terenów. Wiatraki odwadniające lub też pompy wietrzne, jak o nich mawiano spopularyzowane zostały w czasach osadnictwa na tych terenach mennonitów, wiązało się to m.in. z tworzeniem polderów. W 1774 r. na samych Żuławach Gdańskich były 54 wiatraki, w 1818 r. na Żuławach Malborskich urzędnicy pruscy naliczyli się 124 wiatraków odwadniających i 35 przemiałowych. Wraz ze zmianą systemu gospodarczego w XIX w. i łączeniem polderów, wiatraki odwadniające wypierane były przez bardziej wydajne pompy parowe. W 1930 r. na terenie Wolnego Miasta Gdańsk było już tylko 11 wiatraków tego typu. Do dnia dzisiejszego na Żuławach nie przetrwał w terenie żaden wiatrak odwadniający. Podobny los spotkał również wiatraki przemiałowe. Spośród kilkudziesięciu wiatraków tego typu, które jeszcze w początkach ubiegłego stulecia funkcjonowały na żuławskich wsiach zachowały się jedynie dwa: w Palczewie (wiatrak typu holender) oraz Drewincy (wiatrak typu koźlak).

Jednym z niewielu miejsc opowaidających historię żuławskich pomp wietrznych jest Muzeum Żuławskie gdzie zwiedzający ekzpozycje stałą goście mogą zobaczyć szczątki pochodzącego z XVIII w. wiatraka odwadniającego. Pierwotnie ulokowany był on w dzisiejszej wsi Ostaszewo ( niem. Schöneberg ), jeszcze przez wybuchem II wojny światowej został on uznany za zabytek i trafił do skansenu techniki w Oliwie. Tam szczęśliwie przetrwał wojenną zawieruchę. Niestety już po 1945 r. jego górna część w wyniku wyładowań atmosferycznych uległa spaleniu. I tu zaczęło się pasmo nieszczęść. Pozostałości wiatraka trafiły do miejscowości Wieniec na Wyspie Sobieszewskiej. Tam przez wiele lat ulegał dalszemu procesowi degradacji. Dopiero w 2006 r. wiatrak dzięki staraniom Stowarzyszenia Miłośników Nowego Dworu Gdańskiego – Klubu Nowodworskiego oraz Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków trafił do Muzeum Żuławskiego. Tam jego szczątki zostały zabezpieczone. Na ekspozycji odwiedzający mogą zobaczyć fragment wiatraka – koło zębate wraz osią (wałem) oraz czerpak, okucia i kamienne łożysko. Pozostała zaś część pieczołowicie przechowywana jest w magazynach Żuławskiego Parku Historycznego.

mgr Łukasz Kępski
Żuławski Park Historyczny