• 248 Wejścia
• 63 Pobrań

Wymiary: 176 mm x 32 mm x 3 mm
Autor: Butterfield Michael
Miejsce powstania: Paryż
Materiał: mosiądz
Technika: odlewanie, rytowanie

Uniwersalny instrument do obliczeń matematycznych, mechanicznego przeliczania proporcji, porównywania powierzchni. Konstrukcja cyrkla proporcjonalnego wykorzystuje podobieństwo trójkątów, w obliczeniach korzysta się z twierdzenia Talesa i reguły złotego podziału – dłuższy odcinek do krótszego ma się tak, jak suma ich długości do dłuższego. Dlatego podziałki umieszczone są parami na obu ramionach cyrkla, a przez rozwieranie instrumentu można ustawić odpowiednie proporcje.
Złożony jest z dwóch ramion ( ramię 168 mm x 16 mm x 3 mm) w kształcie listew połączonych półkolistym zawiasem, zamykany za pomocą zatrzasków bolcowych.
Na powierzchni obu ramion i po obu ich stronach wyryte pary podziałek opisane:
- „Les Partes egales” -linia dla odcinków równych, do obliczeń arytmetycznych,dzięki niej można podzielić dany odcinek na dowolną liczbę równych części;
- „Les Poligones” - linia dla wielokątów regularnych, podaje długości boków wzajemnych 10 pierwszych wielokątów wpisanych w koło o podanej średnicy;
- „Les Cordes” - linia dla wielokątów prawidłowych, pozwalająca prowadzić obliczenia na łukach i kątach, umożliwiająca wyznaczenie i mierzenie określonego kąta;
- „Les Solides” - linia dla brył platońskich (wielościany foremne), umożliwiająca działania redukcji i powiększania oraz dzielenia proporcjonalnego brył, ustalenia proporcji objętości pomiędzy dwiema takimi samymi bryłami;
- „Les Metaux” - linia dla gęstości metali.
Przy zawiasie sygnatura: “Butterfield A. Paris”. Napis podzielony na dwa ramiona cyrkla: „Butter Field” - na jednym ramieniu, „Paris” - na drugim.
Przyrząd wzorowany na cyrklu opracowanym przez Galileusza, który w 1595 r. skonstruował cyrkiel geometryczno –wojskowy i opisał w dziele „Le Opperazioni del compasso geometrico e militare” (Padwa 1597). Instrument był kopiowany i modyfikowany przez wytwórców z całej Europy.
Michael Butterfield (1635-1724) - wybitny zegarmistrz, twórca zegarów słonecznych, wynalazca mikroskopu, wytwórca instrumentów precyzyjnych. Anglik z pochodzenia od 1663 roku osiadły we Francji, od 1677 w Paryżu. Pracował dla francuskiego dworu za panowania ludwika XIV i Ludwika XV.

Autor opisu: Małgorzata Czupajło

Literatura:
Uczony i jego pracownia. Katalog wystawy Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskeigo, Kraków 2005
Tadeusz Fercowicz, „Zabytki metrologiczne”, Wrocław 2017
Multimedialna Baza Danych Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego [online], [dostęp 30.03.2021]

Wystawy:
„Wokół cyrkla”, dawny pałac biskupi, czerwiec 2016 - czerwiec 2017
„70 lat Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku”, dawny pałac biskupi

Prawa do wizerunku cyfrowego: CC BY 1.0 https://creativecommons.org/licenses/by/1.0/deed.pl